DNA
copyright ©2007 A. Zuiderent
De oer-Vlaardinger was een Zuiderent
DNA-Match der Familie Zuiderent mit einem
1000 Jahr alten Skelett
DNA match of a Zuiderent family
member with a 1000 years old skeleton
Mannelijke en vrouwelijk afstammingslijnen
Migratieweg van haplogroep R1b
De
oer-Vlaardinger was een Zuiderent
De zoektocht naar
de oer-Vlaardinger heeft een match opgeleverd. De Rotterdamse tandarts Eduard
Zuiderent is de moderne ‘oer-Vlaardinger’. Dit heeft de burgemeester van
Vlaardingen Tjerk Bruinsma vrijdag 6 juli 2007 in de Grote Kerk van Vlaardingen
bekendgemaakt. Het DNA van de tandarts komt overeen met die van een man die
ruim duizend jaar geleden leefde. Zuiderent is op basis van DNA-onderzoek in
mannelijke lijn verwant aan een duizend jaar oude man die archeologen begin
2002 in het Vlaardingse stadshart hebben opgegraven. De tandarts uit Rotterdam
kon aan de hand van genealogische gegevens aantonen dat zijn rechtstreekse
voorvader Willem Jorisz. in 1549 in het aan Vlaardingen grenzende Maasland
woonde. Eduard Zuiderent is zeer geïnteresseerd in genealogie en bezoekt vaak het
Stadsarchief in Vlaardingen om onderzoek te doen naar zijn voorgeslacht.
Het onderzoek vond plaats
naar aanleiding van de vondst van 45 graven in een deel van een duizend jaar
oude begraafplaats op de locatie „gat in de Markt“ te Vlaardingen. Op een stuk
van 5 bij 5 meter, 5 meter diep werden 41 kisten gevonden met menselijke
resten. De conserveringsomstandigheden bleken uitstekend te zijn, niet alleen
het botmateriaal, maar ook het hout van de kisten en zelfs het stro waarmee de
lichamen duizend jaar geleden waren afgedekt, verkeerden nog in zeer goede
staat. Dit stemde hoopvol met betrekking tot het aantreffen van oud DNA in het
skeletmateriaal. Voor het onderzoek is uit een aantal schedels een kies
getrokken. De kiezen zijn vervolgens overgebracht naar het Forensisch
Laboratorium voor DNA Onderzoek (FLDO) van het Leids Universitair Medisch
Centrum waar DNA-deskundige prof.dr. Peter de Knijff het materiaal heeft
geanalyseerd.
Het is hiermee
voor het eerst in Nederland gelukt om met hulp van DNA-onderzoek een periode
van duizend jaar te overbruggen. De match is gebaseerd op gedetailleerd
Y-chromosoom DNA-profiel dat exact hetzelfde is aangetroffen in de duizend jaar
oude schedel. Het Y-chromosoom wordt van vader op zoon zonder noemenswaardige
veranderingen doorgegeven. Het betreffende Y-chromosoom DNA-profiel komt
overigens heel zelden in Nederland voor. Prof. dr. P. de Knijff van het Leids
Universitair Medisch Centrum is zeer tevreden over het resultaat en noemt de
match dan ook een ’pareltje op de Vlaardingse kroon’.
Professor dr. P. de Knijff
gaf op de bijeenkomst in Vlaardingen aan, dat het mannelijke Y chromosoom DNA
bevat dat vrijwel onveranderd, van vader op zoon dus, wordt doorgegeven. Hij
legde uit dat er van 24 van de menselijke resten bruikbaar DNA was getraceerd.
Hiervan waren de DNA profielen met behulp van de computer zichtbaar gemaakt.
Vervolgens werden de DNA profielen van de 88 mannen ingevoerd, die aan het
onderzoek hadden meegedaan en waarvan de voorouders uit de buurt van
Vlaardingen stammen. Hieruit kwamen 3 profielen die op een mogelijke
verwantschap wezen. 2 profielen waren vrijwel identiek, die weken echter op 1
punt af. 1 Profiel was identiek aan dat van een 45 jarige man uit de 11e eeuw…
Nu zegt dat nog niet zo heel veel, dus werd nagegaan hoe vaak dit specifieke
stukje DNA voorkwam in de database. Hieruit bleek dat het DNA bij 50 van 23.000
Europese mannen voorkwam. In Nederland was op 2.000 mannen slechts van 1 man
het DNA identiek. De DNA structuur was dus uniek en er kan met 99,5 % zekerheid
gezegd worden wie de oer-Vlaardinger is...
Het duizend jaar
oude DNA dat matcht met dat van Zuiderent, is dus van een circa 45-jarige man.
Opvallend aan zijn schedel zijn sporen van geweld. De man heeft aan de
rechterkant twee duidelijke deuken naast elkaar in zijn schedel. Dit wijst erop
dat hij zeker twee keer flink geslagen is met een hard stomp voorwerp. De man
heeft de klappen wel overleefd, aangezien de fracturen weer mooi geheeld zijn.
Het Vlaardingse materiaal is
met name interessant omdat het afkomstig is uit een periode dat Vlaardingen een
turbulente ontwikkeling doormaakte. Zo bouwde graaf Dirk III er kort na 1000
een burcht en ontwikkelde Vlaardingen zich tot een belangrijke handelsplaats
met een eigen muntslag. Dirk versloeg 1018 in de slag bij Vlaardingen het
rijksleger van zijn oom keizer Hendrik II. Uit archeologisch onderzoek bleken
enkele Vlaardingse grafkisten voor een deel gemaakt te zijn van oude gesloopte
Vikingschepen, mogelijk afkomstig van Deense Vikingen die zich in Engeland
hadden gevestigd. Uit diverse windstreken kwamen er mensen naar Vlaardingen.
Misschien vestigden zij zich ook aldaar en vermengden zij zich met de
plaatselijke bevolking.
De DNA-match
betekent dat alle personen met de naam Zuiderent (voor zover niet een DNA test
een vreemd vaderschap zou vaststellen) in mannelijke lijn van deze 1000-jaar
oude Vlaardinger (of van een directe voorvader van deze) afstammen. Het
geslacht Zuiderent is vrij klein, het omvat naar schatting rond 100
naamdragers. Het toeval wil dat in deze familie 2 personen zich vrij intensief
met genealogie bezig houden en wel genoemde Eduard Zuiderent, die de genealogie
van het geslacht Zuiderent bewerkt en zijn achterneef Arnold Zuiderent, auteur
van de kwartierstaat op deze page. Bekende Zuiderents zijn o.a. de
cricket-international Bas Zuiderent (zoon van Eduard) en de dichter Ad
Zuiderent (broer van Arnold). Alle 4 hier genoemde Zuiderents zijn nakomelingen
van Bastiaan Zuiderent, genoemd in generatie 5 van deze kwartierstaat (kwartier 16).
Bron: AD, foto Jos
Jansen
Eduard Zuiderent met
de schedel van zijn verre familielid. Het is aan zijn vasthoudendheid te
danken,
dat deze DNA-match
überhaupt tot stand kwam, daar Eduard aanvankelijk niet deel mocht nemen.
De naam Zuiderent
kwam namelijk niet voor in het poortersboek van Vlaardingen dat als
uitgangspunt
werd genomen om de
deelnemers uit te zoeken. Voorvader Willem Jorisz (generatie 13a, kwartier
4096)
gebruikte geen familienaam
en was landbouwer in Maasland, vlak bij Vlaardingen. Pas zijn zoon
Cornelis Willemsz (generatie 12a) noemde zich
als eerste Suijderent of Van Zuijdereijnt.
Toevalige
gelijkenis?
Bij portretten
van familieleden is veelal de eerste vraag of ze op elkaar lijken. Daar zelfs
broers en neefs vaak weinig van elkaar weghebben, is een gelijkenis over een
periode van 1000 jaar nauwelijks te verwachten.Toch lijken zich bepaalde
trekken op onderstaande afbeeldingen voortgeplant te hebben, met name de vorm
van het voorhoofd en de markante kin. Zou het toeval zijn of toch vererving?
Vlaardinger
„Oer-Zuiderent“ ca. 1040 Aart
Zuiderent 1884/1968
The skull compared with a family
member after more than 30 generations.
De fysisch
antropologe Maja d’Hollosy heeft een reconstructie gemaakt van het gezicht van
de Middeleeuwse oer-Vlaardinger. Deze gezichtsconstructie is 8 mei 2008 onthuld en tentoongesteld in het
Vlaardings Museum. De gelijkenis met Eduard Zuiderent was vrij frappant, hoewel
mevrouw d’Hollosy nooit een foto van Eduard gezien had. Zou de mannelijke lijn
de gezichtsvorm versterkt verder geven? Tenslotte betreft het slechts één
voorouder van zo’n milliard, waar iemand zo’n 30 generaties geleden van
afstamt....
Foto: heleen verdonk
Eduard Zuiderent (left)
with the face reconstruction (right).
1000 years or at
least 30 generations
difference: they still seem to have some similarities...
Foto:
31.7.2008
Another family face: Arnold
Zuiderent, author of this page, confronted with
his far forefather or great-uncle
at the exhibition in the Vlaardingen museum.
The reconstructed 1000 years’ old
face compared with Bastiaan Zuiderent
(1857-1930), first
photographed man in our family line and common great-
grandfather of Eduard
and Arnold. The facial resemblance is remarkable.
DNA-Match der
Familie Zuiderent mit einem 1000 Jahr alten Skelett
Die Familie Zuiderent ist eine relativ
kleines Geschlecht (kaum 100 Namensträger), stammend aus dem Dorf Maasland
zwischen Rotterdam und Den Haag. Kürzlich ist bekannt geworden, dass schon im
11. Jahrhundert Mitglieder der Familie Zuiderent in der Stadt Vlaardingen,
westlich von Rotterdam, gewohnt haben. Die Hafenstadt Vlaardingen war damals
praktisch der Hauptort der Grafschaft Holland, wo in 1018 Graf Dirk
III von Holland (Theodericus III Hierosolymita) die Reichsarmee seines
Onkels Kaiser Heinrich II vernichtend schlug. In diesem Zeitraum, zwischen 1000 und
1050, wurde ein Mitglied der späteren Familie Zuiderent in Vlaardingen in einem
Holzsarg beerdigt. Der Mann wies Kerben in seinem Schädel auf....
Aus einem Pressebericht vom 07.07.2007
ist dazu folgendes zu entnehmen:
Eduard Zuiderent, ein pensionierter Zahnarzt
aus Rotterdam ist der Nachkomme eines Mannes aus dem 11. Jahrhundert aus
Vlaardingen (bei Rotterdam), dessen Schädel dort im Jahre 2002 unter dem
Marktpatz ausgegraben wurde. Dies ist das Ergebnis forensischer genetischer
Untersuchungen von Prof. Dr. Peter de Knijff, Dozent für Populations- und
Evolutionsgenetik am medizinischen Zentrum der Universiteit Leiden (LUMC).
Nachdem im Jahr
2002 in Vlaardingen 41 menschliche Körper aus dem 11. Jahrhundert
ausgegraben wurden, die so gut erhalten waren, dass DNS Analysen möglich waren,
beschlossen die Gemeinde Vlaardingen und das LUMC, sich im Rahmen des Projektes
"Graben in Vlaardingen" auf die Suche nach heute lebenden Nachkommen
zu machen.
Die Forschungen richteten sich dabei auf das
in Zähnen erhalten Y-Chromosom, das nicht nur ziemlich unverändert vom Vater an
den Sohn vererbt wird, sondern auch mühelos an Stammbaumdaten der männlichen
Linie (Nachnamen) koppelbar ist.
Die alten Zähne wurden mechanisch und chemisch
gereinigt, zermahlen und in Flüssigkeit aufgelöst. Die DNA-Fragmente in der
Flüssigkeit wurden danach “sequenziert“, wodurch die Reihenfolge der
Basenpaare, den DNA-Bausteinen, bestimmt werden konnte. So konnten die Proben mit
zehn Standard Markern des Y-Chromosoms verglichen werden.
In der Zwischenzeit suchte man mittels
Ahnenforschung nach heute lebenden männlichen Nachkommen, den “modernen
Ur-Vlaardingern“. Ausgangspunkt hierzu war das “Poorterboek“ von 1555, worin
die Namen von 261 Vlaardinger Bürger vermeldet sind. Von 88 Männern, die
nachweisen konnten, dass ihre Vorfahren bereits im 16. Jahrhundert oder früher
in Vlaardingen wohnten, wurden Speichelproben entnommen und ihr Y-Profil
daraufhin mit denen der alten Skelette verglichen.
Dies führte schliesslich zu einer echten
Übereinstimmung (full Match, in allen Y-Merkmalen identisch) der alten DNA
eines etwa 45-jährigen Mannes, begraben etwa 1000/1050, mit einem Mann aus der
untersuchten Gruppe – Eduard Zuiderent, Zahnarzt aus Rotterdam und aktiver
Hobby-Genealoge. Da die DNA Gruppe als sehr selten klassifiziert wurde (nur 50
von 23000 europäischen Männer gehören dazu), ist ein zufälliger Match praktisch
ausgeschlossen.
Dies
bedeutet, dass die Familie Zuiderent in direkter männlicher Linie von diesem
45-jährigen Mann aus dem 11. Jahrhundert (siehe Bild) oder mindestens von einem
seiner direkten Vorfahren abstammt. Der Mann hatte einige Kerben in seinem
Schädel, die jedoch geheilt waren und nicht zum Tode geführt haben.
Der
bislang ältest bekannte Zuiderent war Willem Jorisz, geb. ca. 1520, ein Bauer
mit recht viel Land in Maasland, ein Nachbardorf von Vlaardingen. Sein Sohn
Cornelis Willemsz führte als Erster den Nachnamen Zuiderent, damals als
Suijderent oder Van Zuijdereijnt geschrieben. Mit der DNA-Untersuchung wurde
der Stambaum somit um etwa 500 Jahren verlängert, allerdings ohne Namen oder
weiteren Angaben zu den einzelnen Ahnen.
Seit Mai 2008 ist eine Gesichtsrekonstruktion
des Mannes im Museum Vlaardingen ausgestellt. Obwohl die physische anthropologin, die die Rekonstruktion auf Grund des Schedels
angefertigt hat, Eduard Zuiderent nie gesehen hatte, sind Ähnlichkeiten
zwischen den beiden augenfällig (siehe Abbildungen oben). Die Frage ist nur ob
dies kein Zufall ist, sind docht die physischen Eigenschaften eines Menschen
vom autosomalen DNA abhängig, stammend von 2 Eltern, 4 Grosseltern, etc. Oder
hat vielleicht die männliche Linie einen besonderen Einfluss auf das Aussehen
eines Mannes?
DNA match of a Zuiderent
family member with a 1000 years old skeleton
The roots of the Zuiderent family, a
small family with less than 100 members worldwide, have been located in the
village of Maasland near the town of Vlaardingen, West of Rotterdam. The first
documented member of the family was Willem Jorisz, a well-to-do farmer in
Maasland, very near to Vlaardingen, who was born around 1520. His son Cornelis
Willemsz was the first member if the family bearing the name Zuiderent, in the
17th century written as Suijderent or also Van Zuijdereijnt.
However, since 2007 it has been proven that members of the Zuiderent family
already lived in the region in the 11th century.
As announced
in a press release of Reuters of July 2007, Dutch archaeologists have matched
the DNA of a member of the Zuiderent family, Mr. Eduard Zuiderent, a retired
dentist in Rotterdam, to his ancestor who lived during the 11th century in the
town of Vlaardingen. Ahead of planned building work, an excavation in 2002
found a graveyard dating from around 1000 - 1050 AD. Archaeologist Tim De
Ridder said coffins were excavated due to planned building work. "This is
one of the 41 individuals we found over there, very well preserved. The coffins
would be destroyed by the new buildings and that’s the reason why we went to
excavate over there," he said.
Only people
who could prove generations of their family had descended from Vlaardingen were
accepted into the lengthy process of identifying relatives. A book called the
Book of Inhabitants which listed all residents in Vlaardingen during the
sixteenth century helped many to discover how far back their family roots ran.
Once accepted into the study DNA samples were taken and sent to the Leiden
University in Leiden, 15 km north of The Hague, where tests were carried out.
Test results, which took six months to complete, were released on July 6 2007.
Only one full match was found, the Y-DNA of Mr. Zuiderent was the same as the
Y-DNA of a 45-years old man (see
picture).
41 skeletons were found in the graveyard of
which 32 had their DNA intact which enabled scientists to match them with 88
residents of Vlaardingen. Unwrapping his ancestor's skull out of a cardboard
box, Zuiderent said: "We happen to be relatives. Some maybe 35 generations
ago, I don't know. It's maybe an uncle, maybe not a direct father, but a
brother or an uncle or a nephew, but we have identical same DNA," he said
adding it was an incredible feeling to hold his ancestors skull. The municipality of Vlaardingen is the first
town in the Netherlands to have made a DNA match between a living man and his
ancestor.
The area around Vlaardingen was
already settled by about 2900BC to 2600BC. In 1990, a 3300 year old skeleton
was dug up at the edge of Vlaardingen. But between the 2nd half of the 3rd
century and the
beginning of the 8th century, the region was uninhabited. In 726 or 727 the
area is again mentioned as Marsum, where a little church was founded
around which Vlaardingen formed. In 1018 it was a stronghold of
Count Dirk
III (Theodericus
III Hierosolymita), who levied an illegal toll on ships on the Meuse river. An army sent by his
uncle German
Emperor Henry II in order to stop the toll was defeated by Dirk III
in the Battle of
Vlaardingen in 1018.
This means, that the first known
Zuiderent, who died between 1000 and 1050 in Vlaardingen, may have lived there
during that battle or even participated in it. His braincase shows some haeled
dents on the right side......
Since May 2008 a reconstruction of the face if this man is shown in
the museum of Vlaardingen. It is made by an physical anthropologist, using the
skull. And look: we see some similarities between this reconstruction and the
face of one of his far descendents, Eduard Zuiderent (see also pictures above).
Is this by pure chance or are certain physical characteristics, for example the
shape of a mans head, perhaps especially dependent on the man’s line and not
equally dependent on 2 parents, 4 grandparents etc. via the autosomal DNA?
Foto:
Rijnmond
Eduard Zuiderent with
the skull and a face reconstruction of
the earliest
known member of the
Zuiderent family, buried around 1040 in Vlaardingen.
In 2013 a plaque was
unveiled in Vlaardingen
because the DNA match in 2007.
Genografie
Zou het misschien
ook mogelijk zijn d.m.v. DNA onderzoek te bepalen tot welk volk onze
voorvaderen behoorden? Als ik aan het Westland denk als bakermat van de familie
Zuiderent, dan zouden het wel eens Cananefaten (vroeger Kaninefaten genaamd)
geweest kunnen zijn, die immers aan de kust woonden met hun centrum in Forum
Hadriani (Voorburg). Of misschien eerder Friezen (die later de kuststreek
bewoond zouden hebben) of Franken, je komt er waarschijnlijk nooit achter. Toch
is er een nieuwe wetenschap, die misschien nog eens een antwoord op zulke
vragen kan geven: de genografie.
Genografie is een
jonge tak van wetenschap die onderzoek doet naar de afstammingsgeschiedenis van
de mens op grond van DNA. Bepaalde types DNA vertonen slechts zelden mutaties,
waarbij we in perioden van meerdere 1000 jaar moeten denken. Na zo’n mutatie
ontstaan 2 takken in de stamboom: één tak die zonder deze mutatie verder gaat
en één tak met gemuteerd DNA. Is de gemiddelde mutatiesnelheid bij benadering
bekend, dan kan aan de hand van de DNA-verschillen tussen 2 personen geschat
worden wanneer hun takken zich gesplitst hebben, dus wanneer ze een
gemeenschappelijke voorouder hadden.
Van de genografie
worden waardevolle aanvullingen verwacht op traditionele archeologische studies
over migratiebewegingen. De geografische spreiding van bepaalde mutaties kan
namelijk gebruikt worden om migratiepatronen in de mensheidsgeschiedenis te
achterhalen. Zo zou zich volgens de genografie de wieg van de mensheid in
Afrika bevinden, van waar uit niet alleen Azië en Europa maar ook Amerika
(vooral via de Beringstraat) en Australië (via de kust van Azië) bevolkt zouden
zijn. Deze migratiebewegingen hebben langs de migratieroute als stille getuige
hun sporen in het DNA-patroon van de plaatselijke bevolking achtergelaten.
Mannelijke en vrouwelijk afstammingslijnen
In de praktijk
wordt er gebruikt gemaakt van twee soorten DNA, die het mogelijk maken een
globale genealogie van de mensheid op te stellen op een tijdschaal van
tienduizenden jaren:
- Voor de mannelijke lijn het
Y-chromosoom, dat de vader doorgeeft aan zijn zonen maar niet aan zijn
dochters (Y-DNA). Men spreekt van de zgn. „Y-chromosomale Adam“ als
stamvader van de gehele huidige wereldbevolking. Deze zou zo’n 60.000 en
90.000 jaar geleden in Afrika geleefd hebben. Hij zou wel generatiegenoten
gehad hebben, maar hun nageslacht – in mannelijke lijn – zou uitgestorven
zijn.
- Voor de vrouwelijke lijn het mitochondriaal
DNA (mtDNA) dat de moeder via de eicel doorgeeft aan haar kinderen, maar
dat haar zonen niet verder doorgeven en dus informatie bevat over de
afstammingslijn van moeder op dochter op kleindochter. Men spreekt hier
van de zgn. „Mitochondriale Eva“. (Hier is weinig plaats voor romantiek:
deze Eva zou zo’n 85.000 jaar eerder geleefd hebben en dus Adam niet
gekend hebben.....)
Wie wel eens een
kwartierstaat bekeken heeft, begrijpt dat deze afstammingslijnen slechts een
klein gedeelte van ons erfgoed representeren. Gaan we zo’n 1000 jaar terug, dan
hebben we theoretisch meer dan een miljard voorouders, waarbij dit uiteraard
gedeeltelijk dezelfde personen zullen zijn. Maar kijken we slechts naar de
bovengenoemde twee lijnen, de mannelijke afstammingslijn via de vader en de
vrouwelijke via de moeder, dan praten we over niet meer dan 2 voorouders, ook
1000 jaar geleden. Het kleine stukje erfgoed, dat door deze twee personen
verder gegeven wordt, verdwijnt in het niet in de gehele erfgoed-mix van de meer
dan een miljard voorouders!
Wij beperken ons
hier verder zelfs tot de mannelijke afstammingslijn, dus het Y-chromosoom DNA.
Deze komt in de regel overeen met de vererving van de familienaam en
representeert de lijn die ook in de genealogie de grootste rol speelt. In de
verwarrende complexiteit van ons totale voorgeslacht brengt de beperking tot de
afkomst van de familienaam uiteraard een grote vereenvoudiging. Anderzijds
geeft deze beperking ook een enorm verlies aan informatie over ons erfgoed.
Veel deelnemers aan DNA tests lijken zich deze beperking niet bewust te zijn.
In discussieforums verbazen zich er vooral Amerikanen nog al eens over, dat ze
volgens DNA test tot bevolkingsgroep x zouden behoren terwijl de uiterlijke
kenmerken duidelijk op groep y wijzen. De invloed van de vaderlijke lijn hoeft
immers niet uiterlijk zichtbaar te zijn, noch zich in verdere eigenschappen te
manifesteren. De meeste fysische
eigenschappen van een mens, zoals lengte, kleur van de ogen etc., hangen
namelijk niet af van het Y-DNA of het mtDNA maar van het autosomale DNA, geërfd
van 2 ouders, 4 grootouders, 8 overgrootouders, etc.
Haplogroepen
In de genealogie
wordt van zgn. STR Short Tandem Repeats gebruik gemaakt,
dat zijn korte sequenties in het DNA, die zich tot 20 maal herhalen kunnen.
Tussen vader en zoon ontstaat nogal eens een „copiëerfout“, mutatie genaamd,
waardoor het aantal herhalingen om één punt kan verschillen. De getalswaarde
(d.w.z. het aantal herhalingen) van de betreffende „STR-merker“ is dan bv. 12 bij
de zoon i.p.v. 13 bij de vader. Een combinatie van zo’n 16 tot 67 zulke
STR-merkers bepaalt het zgn. HAPLO-type,
d.w.z het DNA-profiel waaruit verwantschap aangetoond kan worden, bv. bij de
bovengenoemde oer-Vlaardinger.
In de genografie
daarentegen worden zgn. SNP Single Nucleotid Polymorphisms gebruikt,
een zeer zelden voorkomend type DNA-mutatie, ook wel puntmutatie genaamd. Het
betreft een verandering in een enkel basispaar op het DNA molecuul, een
zeldzame verandering, die dan echter over honderden generaties van vader op
zoon verder gegeven wordt. We praten hier dan over perioden van
(tien-)duizenden jaren en over merkers die voor hele bevolkingsgroepen gelden.
Op grond van deze
SNP-mutaties in het onderzochte (Y-)DNA kunnen de onderzochte personen in zgn. HAPLO-groepen ingedeeld worden. Zo’n
groep wordt wel vergeleken met een volksstam of een clan, waarvan de meeste
leden in de (pre)historie dezelfde migratieweg gevolgd zijn. De dominante
haplogroepen in Noordwest-Europa voor mannen zijn R1b en I, waartoe
respectievelijk ca. 50% en 25% van de bevolking behoort.
Een DNA onderzoek
bij de organisatie Family Tree DNA heeft aangetoond, dat de Zuiderents tot de haplogroep R1b behoren, of meer precies tot de ondergroep R1b-U106.
Migratieweg
van haplogroep R1b
De migratieweg
van de R1b groep zou volgens onderstaand kaartje verlopen zijn. De merkers M168
t/m M343 geven aan waar een mutatie plaats gehad zou hebben, waardoor de nieuwe
deelstam zich van de hoofdstam onderscheiden kon.
Zo zou de mutatie
M89 zo’n 45’000 jaar geleden bij een man in het Midden Oosten plaatsgevonden
hebben, die daardoor als voorvader van de meeste Europeanen en Aziaten geldt.
Bij meer dan 90 % van de niet-Afrikaanse mannen is merker M89 in het Y-DNA
aanwezig. Later vond weer een scheiding plaats bij M9, waarbij één groep in
richting India en Pakistan getrokken is, terwijl de andere – waar onder de
nakomelingen van onze voorvader met mutatie M9 – in richting Centraal Azië
verder ging. Van deze M9-groep zouden de meeste inwoners van het Noordelijk
Halfrond afstammen, behalve de Europeanen ook de Oost-Aziaten en de meeste
Indianen.
Zo’n 35’000 jaar
geleden, vond bij een man onder de M9-groep in Centraal Azië de mutatie met
merker M45 plaats. Hij zou de voorvader zijn van de meeste Europeanen, maar
ook van een groot deel van de
precolumbiaanse Amerikanen, die afsloegen in richting Beringstraat. Zo’n 5000
jaar later trad merker M207 op in een clan, die na een lang oponthoud in
Centraal Azië afsloeg in de richting van het Europese subcontinent. We gaan
hier niet in op de klimatologische veranderingen (ijstijden etc.) die de
richting van de tocht uiteraard sterk beïnvloed hebben.
Dan volgde een
man met merker M173, wiens nakomelingen behoren tot de eerste grote golf van
mensen die in Europa voet vatten. Hun aankomst luidde het uitsterven in van de
Neanderthalers in dit gebied. Toen zo’n 20’000 jaar geleden de laatste ijstijd
aanbrak, trok de bevolking uit het noordelijk deel van Europa zich terug in het
warmere zuiden, waar ze in Spanje, Italië en de Balkan overleefden, om bij
hogere temperaturen weer terug te keren naar het noorden. De mensen met merker
M173 kozen voornamelijk Spanje als refugium, waarna ze zich voor een groot
gedeelte in Noord Frankrijk en op de Britse eilanden vestigden.
Intussen trad in
de M173 groep een mutatie met merker M343 op (ontdekt in 2004), deze definieert
uiteindelijk de haplogroep R1b, die de expansie in Europa domineerde. Het
grootste gedeelte van de groep R1b behoort met de merkers P25 en M269 tot de
ondergroep R1b1b2. Men spreekt wel van de Cro-Magnum mensen, die
o.a. verantwoordelijk zijn voor spectaculaire grotschilderingen van bizons,
paarden en andere dieren in Zuid-Frankrijk, zeer vroege uitingen van artistieke
begaafdheid. Een der subgroepen van R1b1b2 is de Haplogroep R1b-U106.
afbeelding: National Geographic
De
migratieroute van het volk met haplogroep R1b verloopt van Afrika door met
Midden Oosten en Cen-
traal
Azië naar Europa, waar ze de Neanderthalers verdrijven. Tijdens de ijstijd
“overwintert” de groep
voornamelijk
in Spanje, om zich daarna o.a. in Noord-Frankrijk en op de Britse Eilanden te
vestigen.
De
subgroep R1b-U106
Zoals boven
vermeld, behoren de Zuiderents tot de sub-haplogroep R1b-U106 die in Nederland
wijdverbreid is en in de provincie Friesland haar hoogste dichte bereikt.
Behalve in Noord Duitsland en in Denemarken zien we ook in Engeland een vrij
grote dichte van R1b-U106, terwijl zelfs in Oost-Europa een deel van de bevolking
tot deze groep gerekend wordt. U106 heeft een zustergroep P312, die meer in
oorspronkelijk Keltisch bevolkte gebieden voorkomt in tegenstelling tot de meer
Germaans bevolkte gebieden van U106.
afbeelding: EthnoAncestry
Veel Europeanen
behoren tot haplogroep R1b (oranje + geel), in sommige streken meer dan 50%
van de bevolking. De
grootste ondergroep R1b-U106 (oranje) werd vroeger wel de „Friese“ haplogroep
genoemd, daar deze in
Friesland haar piek bereikt. Zij maakt totaal ca. 35% van de R1b-groep uit.
Over de ouderdom
en de plaats van de mutatie met de merker U106/S21, die deze haplogroep
definieert, zijn de geleerden het nog niet eens. Men vermoede oorspronkelijk
7000 jaar v. Chr. en wel in Noord Europa.(Een tot de verbeelding sprekende
plaats is ook Doggerland in de huidige Noordzee, soms wel vereenzelvigd met
Atlantis). Tegenwoordig is eerder sprake van rond 2600 v. Chr. De verschillende
websites op dit gebied geven soms de indruk dat men veel meer pretendeert te
weten dan wetenschappelijk verantwoord is. Voorzichtigheid met conclusies is
daarom nodig, temeer daar deze wetenschap nog in de kinderschoenen staat.
Bij Family Tree DNA
gaf men mij bij een eerste test met resultaat R1b op een certificaat aan dat
wij tot het “oervolk der Kelten” zouden behoren en afkomstig zouden zijn uit
Groot Brittannië. Dit geeft de indruk dat men van deze commerciële organisatie
niet alleen wetenschappelijk verantwoorde uitspraken kan verwachten, het geheel
doet eerder aan astrologie denken..... Bij een latere test, die de ondergroep
R1b-U106 als resultaat had, onthield men zich van zulke uitspraken.
“Zonen van Adam”
De resultaten van
het project „Genetische genealogie in Nederland“ zijn in een boekwerk “Zonen
van Adam in Nederland”, uitgegeven eind 2008 bij Barjesteh van Waalwijk van
Doorn & Co, samengevat. Er zijn zo’n 400 stamreeksen opgenomen met
vermelding van haplogroep en haplotype (waaronder ook een geïllustreerde
stamreeks Zuiderent op blz. 391). Het boek geeft een beeld van de samenstelling
van de Nederlandse bevolking onder het gezichtspunt van de diverse haplogroepen
en hun waarschijnlijke herkomst. Rond de helft van de deelnemers blijkt tot
haplogroep R1b1b2 (in het boek nog “R1b3” genoemd) te behoren en ca. 33% tot
groep I. Helaas wordt R1b3 nog niet verder onderverdeeld, de merker U106 – die
juist voor Nederland een interessante indeling zou kunnen geven – werd niet
getest. Wel wordt betreffend de Friezen een ongewone suggestie gedaan. De
haplogroep I blijk vooral in Zuidwest-Friesland, West-Friesland, langs de kust
van Zuid-Holland en in Noordwest-Brabant een dominante positie in te nemen
tegenover R1b3. Hetzelfde geldt voor de Vlaamse kust tot ten Zuiden van
Duinkerken. Men brengt dit meestal in verband met de activiteiten van de
Vikingen in deze gebieden. Het zou
echter – volgens dit boek – ook met het zgn. “Friese koninkrijk” te maken gehad
kunnen hebben, de Friezen waren veel eerder dan de Vikingen in deze gebieden
aanwezig. Een interessante gedachte, die echter lijnrecht lijkt in te gaan
tegen de hypothese dat de Fiezen tot de groep R1b-U106 behoord zouden hebben.
Verder geeft het boek op blz. 58 een impliciete aanwijzing dat de graven van
Holland, die oorspronkelijk graven in West-Friesland waren (en volgens
verschillende hypothesen van Radbout V van Friesland zouden afstammen) tot de
vrij zeldzame haplogroep G behoren. Het laatste woord is ook hier zeker nog
niet gesproken, wel kan vermoed worden dat ook vroegere volksstammen als
Friezen, Franken en Saksen in zich zelf reeds een vrij grote vermenging van
haplogroepen vertoonden.
Waren
de Zuiderents Vikingen?
Intussen is bij
U106 weer een aantal ondergroepen ontstaan waarvan ons DNA deel blijkt uit te
maken. Ten eerste behoren we tot een vermoedelijk rond 2200 v.C. ontstane
ondergroep Z18, die wel ‘Norrth Sea Tribe’ genoemd wordt. Binnen deze groep
ontstond –met Z17 als tussenstap – een ondergroep Z372 die duidelijk uit
Vikingen bestaat. De nakomelingen bevinden zich in landstreken die door de
Noormannen werden bevolkt. Daarna komen we met een tussenstap ZP91 in de nog
vrij kleine ondergroep R-S5970/ZP161 terecht. Over de ouderdom van deze groep
is nog geen schatting bekend, het zal ergens rond 600 na Chr. zijn. Kennelijk
zijn we hier dicht bij de contemporaine geschiedenis beland: er maken personen
deel van uit wiens voorouders in 1066 met Willem de Veroveraar van Normandië
naar Engeland overgestoken zijn. Misschien is het geen toeval dat de gevonden
Vlaardingers gedeeltelijk in kisten begraven werden waarvan het hout van
gesloopte Vikingschepen afkomstig was. Een analyse van de haplogroep R-5970
wijst op een vermoedelijke afkomst uit Zuid-Noorwegen. Zie ook onder Publicaties en
mijn nieuwere, niet gepubliceerde studies over onze Noorse afkomst onder Structurestudy_Z17.pdf en Origin_of_ZP161.pdf.
Nomenclatuur
Hier is de naam R1b-U106
gebruikt, naar de bestemmende merker U106. Tegenwoordig gebruikt men eerder de
naam R-U106
Men gebruikt als
benaming ook U106/S21. De merkers S21 en U106 zijn identiek, ook bekend als
M405 (deze drie SNP’s zijn gelijk maar apart ontdekt).
Oorspronkelijk
werd deze haplogroep R1b1c9 genoemd, men komt dit in verschillende geschriften
nog tegen.
R1b1b2 werd oorspronkelijk (2003 tot 2005) R1b3 *) genoemd, later (2005
tot 2008) R1b1c, vandaar
de toenmalige benaming R1b1c9 als ondergroep.
Als subgroep van R1b1b2 werd later voor R1b-U106 de benaming R1b1b2g
gebruikt (tot 10.2008 door FamilyTreeDNA).
De ISOGG
gebruikte later R1b1b2a1a1, nu zet zich eerder R-U106 door. Eveneens R-S5970
*) In de resultaten van het project „Genetische
genologie in Nederland“, die eind 2008 bekend gegeven werden, wordt nog altijd
de oude uitdrukking R1b3 gebruikt. Men wil men zich blijkbaar door de razende
veranderingen niet gek laten maken.
Bronnen/Literatuur:
Wikipedia R1b1b2a1
Bryan Sykes: De zeven dochters van Eva, ISBN10: 9041705279
Robin McKie: Face of
Britain, How our genes reveal the history of Britain, ISBN-13:
978-0-7432-9529-1
https://www.familytreedna.com/public/r-z18/
April 2008/december 2015, Arnold Zuiderent